Pra toje, što apošnimi dniami adbyvajecca ŭ Turcyi i čamu ŭsie tak pilna sočać za ciapierašnimi vybarami, piša Rašed Čoŭdchury, jaki žyvie tam.
Apošniami dniami i navat tydniami tut, u Manisie, horadzie z nasielnictvam pryblizna takim, jak u biełaruskim abłasnym centry, roŭna tak, jak u Stambule, miehapolisie z nasielnictvam u paŭtary Biełarusi, u haradskim piejzažy daminujuć tvary: tvary na płakatach, tvary na banierach, tvary na ŭlotkach. Škada, što ja nie mahu padzialicca fatahrafijami hetych tvaraŭ, bo z 18:00 učora i da 21:00 siońnia dziejničaje zabarona nie tolki na palityčnuju ahitacyju, ale i zabarona na publikacyju navin, jakija źmiaščajuć u sabie elemienty ahitacyi.
Adnak usio ž varta ich apisać słovami ŭ metach ilustracyi, a nie ahitacyi. Bolš za ŭsio daminuje tvar prezidenta Redžepa Taipa Erdahana. Jahony tvar hladzić na vas z banieraŭ, što visiać pasiaredzinie vulicy. Jon hladzić na vas z ulotak, pryklejenych na elektryčnyja tumby pasiaredzinie tratuara. Jon hladzić kudyści ŭ dalečyniu z ahramadnych postaraŭ na biłbordach uzdoŭž darohi. A ŭ Stambule jon nibyta naziraje za rucham z banieraŭ pamieram z budynak.
Što kažuć usie hetyja baniery, postary dy ŭlotki? Jany zapeŭnivajuć prychilnikaŭ i skieptykaŭ, što Erdahan — heta «pravilny mužčyna ŭ pravilny momant».
Časam na ich adzin Erdahan. A časam razam ź im jość niejki kandydat u parłamient ad jahonaj partyi — Partyi pravasudździa i raźvićcia (AKP). Časam jon razam z usimi parłamienckimi kandydatami ad AKR u pravincyi.
Tureckaja palityčnaja kultura vizualna aryjentavanaja, tamu navat u zvyčajny čas kožny lidar, ad prezidenta respubliki da mera rajona, sprabuje pakazać jak maha bolš svoj tvar. Tamu nie dziva, što paŭsiul taksama vyjavy lidara aljansu z šaści abjadnanych apazicyjnych partyj Kiemala Kyłyčdarohłu z Respublikanskaj narodnaj partyi (CHP).
U adroźnieńnie ad pravaj i relihijna nakiravanaj AKR, SNR — heta levacentrysckaja śvieckaja partyja, sfarmavanaja samim zasnavalnikam Respubliki Turcyja Mustafoj Kiemalem Ataciurkam, u čyje časy (i niejki čas paśla) jana była adzinaj u krainie dazvolenaj partyjaj, pra što nie pierastaje joj nahadvać Erdahan.
Razam ź jahonym spakojnym tvaram (taksama vusatym i taksama niemaładym, jak u Erdahana, bo jamu 74 hady, i takim čynam jon na piać hadoŭ starejšy za prezidenta) na płakatach Kyłyčdarohłu prysutničaje deviz «Tabie słova». To-bok «Daju tabie słova, što vykanaju abiacańni».
Ci zdoleje vykanać, ci nie — skazać niemahčyma, nie tolki tamu, što abodva kandydaty znachodziacca blizka adzin ad adnaho pa ŭzroŭni narodnaj padtrymki, i nie tolki tamu, što jość jašče adzin kandydat Sinan Ahan, jaki źmienić albo nie źmienić sucelnuju karcinu vynikaŭ, i navat nie tolki tamu, što z dystancyi litaralna dniami źniaŭsia jašče adzin kandydat Mucharem Indže paśla taho, jak uspłyli videa seksualnaha charaktaru ź jahonym udziełam (dypfejki, pa jahonych słovach), a jašče i tamu, što rabić lubyja pradkazańni ŭ presie nakont taho, chto pieramoža na vybarach, taksama zabaroniena tureckim zakanadaŭstvam pamiž 18:00 učora i 21:00 siońnia.
Ale źvierniem uvahu na Kyłyčdarohłu: u čym hałoŭnyja adroźnieńni pamiž im i Erdahanam. Pa-pieršaje, jon abiacaje prynieści ŭ Turcyju bolš demakratyi.
Naprykład, pa jahonych słovach, kali jon pieramoža, bolš nichto nie budzie pasadžany ŭ turmu za vykazvańnie ŭ tvitary (što ŭ sučasnaj Turcyi raz-poraz zdarajecca).
Jon abiacaje dać sapraŭdnuju svabodu Centralnamu banku,
kab toj ustaloŭvaŭ pa svaim razumieńni ekanamičnych patreb (a nie pa žadańni prezidenta) pracentnyja staŭki, kab bolš efiektyŭna zmahacca ź inflacyjaj, jakaja zaraz staić na adznacy 42% (dla paraŭnańnia, u Biełarusi za minuły hod jana 12,8%).
Taksama jon abiacaje viarnuć sistemu parłamienckaj respubliki, jakaja dziejničała ŭ Turcyi da 2018 hoda.
I časta źviartajecca da moładzi, abiacajučy joj dastojnaje žyćcio ŭ ekanamičnym płanie. Toje ž robić jahonaja partniorka pa aljansie, hałoŭnaja žančyna ŭ tureckaj palitycy Mieral Akšenier z pravaj Dobraj partyi (İYİ Parti). I, darečy, sam Erdahan.
Jašče adno važnaje adroźnieńnie pamiž Kyłyčdarohłu i Erdahanam tyčycca losu 3,6 miljona siryjskich uciekačoŭ, jakija znajšli prytułak u Turcyi paśla pačatku hramadzianskaj vajny ŭ Siryi ŭ 2011 hodzie. Jašče da pačatku kampanii partyja Kyłyčdarohłu SNR stała abiacać, što, kali pryjdzie da ŭłady, jana prymusova vyšle ŭsich siryjcaŭ u Siryju. Erdahan kazaŭ, što adpraŭlać ludziej u vajennuju zonu niemahčyma.
Ź ciaham času Kyłyčdarohłu źmiakčyŭ pazicyju i skazaŭ, što budzie damaŭlacca z kiraŭnikom Siryi Bašaram Asadam, kab toj prymaŭ tutejšych siryjcaŭ, i budzie adpraŭlać tolki tych, chto pahodzicca tudy viarnucca.
Kyłyčdarohłu da pačatku kampanii pasvaryŭsia ź Jeŭrasajuzam, napisaŭšy ŭ tvitary, što, kali jon pieramoža na vybarach, Turcyja pierastanie być jeŭrapiejskim łahieram dla ŭciekačoŭ (bo mnohija turki sapraŭdy nie zhodnyja ź jeŭrapiejskaj palitykaj nie puskać da siabie siryjskich uciekačoŭ paśla 2015 hoda, vymušajučy tym samym ich zastavacca ŭ Turcyi). Ale zaraz Kyłyčdarohłu, naadvarot, abiacaje bolš ščylna siabravać z Zachadam i ŭ chutkim paradku razhledzieć šviedski zvarot na ŭstupleńnie ŭ NATA.
Erdahan tym časam chvalicca dasiahnieńniami na ekanamičnym froncie, u tym liku vajskova-pramysłovym kompleksam: na niekatorych postarach jahony tvar pakazany na fonie drona Bayraktar. Ale i akramia jaho jość taksama čym pachvalicca, naprykład, niadaŭna pabudavanym karablom-dronanoscam, tureckaju elektryčnaju mašynaju TOGG, Stambulskim aeraportam (najvialikšym pa kolkaści pasažyraŭ u Jeŭropie) i novaj šašoj, chutkasnymi čyhunkami i linijami mietro, pabudavanymi pa ŭsioj krainie za apošnija dva dziesiacihodździ.
Turcyja pry Erdahanie dasiahnuła 48-ha miesca (pamiž Arhiencinaj i Čarnahoryjaj) u indeksie raźvićcia čałavieka, jaki składaje prahrama raźvićcia AAN, u toj čas jak Biełaruś skaciłasia da 60-ha (pamiž Kosta-Ryka, Uruhvajem i Panamaj). Ale prablema Erdahana palahaje ŭ tym, što mnohija turki siabie paraŭnoŭvajuć daloka nie z Čarnahoryjaj, a, skažam, z Hiermanijaj, jakaja znachodzicca na dziaviatym miescy ŭ indeksie i dzie žyvie, pavodle padlikaŭ navukoŭcaŭ, pryblizna siem miljonaŭ čałaviek tureckaha pachodžańnia.
U maim kvartale Manisy Akmiesdžycie hałasavańnie prachodzić u škole. Ludzi iduć hałasavać siemjami, jak na śviata. U toj ža čas nie tolki tut, ale i pa ŭsioj krainie (dzie spažyvańnie harbaty na dušu nasielnictva najvyšejšaje ŭ śviecie) začynienyja ŭsie čajoŭni, kab ludzi išli hałasavać zamiest taho, kab pić harbatu. Pra toje, što atrymajecca ŭ vyniku, my daviedajemsia ŭžo siońnia.
Sioleta Turcyja adznačaje sotuju hadavinu zasnavańnia Respubliki Turcyja. Kudy pojdzie hetaja kraina ŭ nastupnym stahodździ, častkova vyrašać mienavita siońniašnija vybary.
Pra aŭtara:
Rašed Čoŭdchury naradziŭsia ŭ Minsku ŭ biełaruska-bienhalskaj siamji. Hramadzianin Biełarusi i Kanady. Atrymaŭ stupień doktara fiłasofii pa historyi ŭ MakHiłaŭskim univiersitecie ŭ Manreali (pravincyja Kviebiek, Kanada). Akramia MakHiła, pracavaŭ u Fondzie Karniehi za mižnarodny mir u Vašynhtonie i Univiersitecie Manitoby ŭ Vinipiehu (pravincyja Manitoba, Kanada). Z 2019 hoda jość prafiesaram-asistentam na kafiedry palitałohii i mižnarodnych adnosin va Univiersitecie Dželala Bajara ŭ Manisie ŭ Turcyi.
Kamientary