Аляксандр Лукашук: Аднойчы мяне прадставілі ў эфіры: «На сувязі з намі Аляксандр Лукашэнка». Мая мама плакала
7.02.2025 / 12:55
Аляксандр Лукашук адзначыў учора 70-гадовы юбілей. Былы дырэктар Беларускай службы Радыё Свабода займаў гэтую пасаду 25 гадоў. У гісторыі амерыканскага замежнага вяшчання такое больш нікому не ўдалося.
Перад тым як пачаць працу на Радыё Свабода, Лукашук быў сярод стваральнікаў «Мартыралогу Беларусі», працаваў у газеце «Звязда», галоўным рэдактарам выдавецтва «Беларусь». У інтэрв'ю Свабодзе ён расказвае пра сваю працу, жыццё і найноўшую гісторыю Беларусі. Ніжэй прыводзяцца некаторыя скарочаныя цытаты.
Пра параўнанне сваёй доўгатрываласці з Лукашэнкам
«Маёй марай было сказаць, што Лукашэнка сыдзе, а я застануся. Але не ўдалося.
У 1995 годзе над Беларуссю збілі паветраны шар з амерыканцамі. Замежныя журналісты патэлефанавалі мне, бо я размаўляў па-англійску і на той час ужо меў шмат публікацый у замежнай прэсе. І мадэратар кажа: «На сувязі з намі Аляксандар Лукашэнка».
Так адбывалася кожны раз. Аднойчы гэта нават пачула мая мама, патэлефанавала мне і ледзь не плакала.
Я прызвычаіўся і казаў, што насамрэч ёсць чатыры мужы ісціны — Марк, Мацвей, Ян і Лука. Ну што вы хочаце?»
Пра самы важны тэкст за гады сваёй працы
«Я лічу гэта важным для ўсёй гісторыі Беларусі. Не сам тэкст, а нагоду.
Часта задаецца пытанне: калі ў Беларусі ўсё пайшло не так? Быў жа такі выдатны пачатак: незалежнасць, бел-чырвона-белы сцяг… Адны кажуць пра 1995, іншыя пра 1996 год. Кажуць пра выбары прэзідэнта.
Але ў мяне іншая дата таго, калі ўсё гэта стала непазбежным — 3 лютага 1993 году. На наступны дзень я напісаў тэкст «Рэабілітацыя катаў»:
«3 лютага 1993 года Вярхоўны Савет аднавіў у правах Камуністычную партыю. Мы зноў засталіся з нашымі мёртвымі сам-насам. Як цяпер ісці ў Курапаты? Што казаць нашым дзядам, якія ляжаць пад соснамі?»
Я памятаю, як мяне ўразіла, што 188 дэпутатаў вярнулі ўсё назад. Усё сышло з рук, усё аказалася беспакараным. Рэабілітацыя катаў была патрэбная, бо каты сталі запатрабаванымі.
Я скончыў той тэкст фразай:
«Нашы мёртвыя цяпер могуць пакінуць нас, бо мы не абаранілі іх ад пасмяротнае знявагі. І тады гэта знак непапраўнае бяды. Бо так, без памяці, без аховы продкаў загінем, сыдзем у нябыт з карты Еўропы, і толькі кампартыйныя пацукі будуць лётаць ненажэрнымі зграямі па чарнобыльскіх абшарах таго, што некалі звалася Беларуссю».
Калі б тыя 188 чалавек не галасавалі за Кампартыю, гэта азначала б, што яны б ніколі не дапусцілі да ўлады Лукашэнку. У гэтай даце сам Лукашэнка.
Пра тое, адкуль у 1990-я з’явіліся свабодныя людзі, калі яны гадаваліся ў СССР
«Было Радыё Свабода, па-руску, па-беларуску. Быў «Голас Амерыкі», было BBC. Існаваў самвыдат. Мы ведалі пра Салжаніцына, пра Васіля Быкава, цкаванне беларускіх пісьменнікаў.
Як толькі ўлада пачала «галоснасць», то ўсё запоўнілася, як вадою. Я ўпэўнены, што гэта паўторыцца.
Гэта натуральны і непазбежны працэс. Усё, што павышае ўзровень свабоды, дае табе сілу. Дазваляе расці, як дрэвам і траве.
Пра тое, калі займацца журналістыкай было складаней
«Мне проста адказаць, калі было лягчэй і прыемней. Гэта быў канец 80-х, пачатак 90-х. Перыяд «галоснасці».
Журналісты былі героямі дня. Гэта былі галоўныя людзі.
Другі перыяд — праца ў Афганістане (2005—2006). Афганістан спрабаваў пачаць новую будучыню, людзі хацелі ведаць і чуць навіны. Нас слухала 75% насельніцтва.
Гэта сусветны рэкорд амерыканскага замежнага вяшчання ўсіх часоў і народаў.
Трэці перыяд — пандэмія і 2020 год.
Гэта час вялікага зруху і зрушэння ўсяго грамадства. Залаты час для гэтага пакалення журналістаў. Журналістыка можа існаваць у свабоднай або аўтарытарнай краіне. У таталітарнай краіне журналістыкі не існуе. Там ёсць толькі халуйства.
Але халуйства — гэта не прафесія».
Пра тое, ці паўплывала праца Радыё Свабода на пратэсты ў 2020 годзе, як сцвярджае прапаганда
«У некаторыя размовы не варта ўступаць, і гэта адна з іх. На адным са стрымаў з Ланцуга салідарнасці ў Мінску адзін хлопец сказаў, што глядзеў стрым дома і яму стала сорамна, што ён ляжыць на канапе, таму прыйшоў. Але гэта не Радыё Свабода яго прывяло. Радыё дало яму інфармацыю. Прадставіла выбар. У гэтым і палягала роля незалежнай журналістыкі».
Пра тое, ці заб’е інтэрнэт журналістыку і заменіць яе на блогераў
«Цяпер сапраўды ўзнікла шмат блогераў, відэаблогераў, тыктокераў, якія робяць інтэрв’ю, расказваюць, што адбылося. Але калі глядзець на іх з пункту гледжання прафесіі, то гэта як прыйсці з вуліцы ў шпіталь і надзець халат. Праблема ў тым, што яны — не дактары.
І калі яны пачнуць цябе «лячыць», то наступствы будуць сур’ёзныя.
Інтэрнэт стварыў ілюзію, што людзі могуць разабрацца, дзе факты, а дзе інтэрпрэтацыя. Калі ў чалавека апендыцыт, ніхто ж не рэжа сабе жывот самастойна.
А вось рабіць аперацыі на сваёй галаве — многія робяць кожную секунду. Гэта ілюзія».